Α. Ο μύθος
Ο ήρωας Κυπάρισσος, ήταν το μικρότερο από τα παιδιά του βασιλιά της Χίου, Μινύα.
Έφηβος ακόμα, απέκτησε την εύνοια του θεού Απόλλωνα, ο οποίος του χάρισε για συντροφιά, ένα εξημερωμένο ελάφι. Το ελάφι αυτό, ζούσε αρχικά στις κοιλάδες της Χίου και ήταν αφιερωμένο στις νύμφες των τριγύρω δασών.
Ο Κυπάρισσος δέθηκε πολύ με το κατοικίδιο ελάφι που του χάρισε ο θεός και καθημερινά στόλιζε τα κέρατά του με λουλούδια για να το βγάλει βόλτα στο δάσος. Συχνά, διέσχιζε την κοιλάδα της Καρταίας καβάλα στην ράχη του.
Μια καλοκαιρινή μέρα όμως, που ο Κυπάρισσος είχε βγεί για κυνήγι στο δάσος, το ελάφι ζαλισμένο από την ζέστη τρύπωσε για να κοιμηθεί σε κάτι χαμόκλαδα και χάθηκε από τα μάτια του αφέντη του. Ο νεαρός κυνηγός, χωρίς να αντιληφθεί οτι επρόκειτο για το αγαπημένο του ελάφι, ύψωσε το κοντάρι του και σημάδεψε το θήραμά του. Όταν πλησίασε το τραυματισμένο ζώο και το αναγνώρισε, ξέσπασε σε κλάμματα και αγκαλιάζοντάς το, αποφάσισε να πεθάνει κι αυτός μαζί με το ελάφι.
Ο Απόλλωνας μάταια προσπάθησε να μεταπείσει τον αγαπημένο του Κυπάρισσο, αλλά εκείνος απαρηγόρητος ήθελε να δώσει τέλος στη ζωή του. Ο θεός λυπήθηκε τον πονεμένο νέο και αποφάσισε να τον ανακουφίσει από την δυστυχία του. Τον μεταμόρφωσε λοιπόν σε κυπαρίσσι, από το οποίο αιώνια θα βγαίνουν τα πένθιμα δάκρυα σαν σταγόνες. Η σουβλερή μύτη του κυπαρισσιού που καρφωνόταν στον ουρανό, θα θύμιζε το κοντάρι με το οποίο πέθανε το ιερό ελάφι.
Το κυπαρίσσι έγινε έκτοτε σύμβολο πένθους. Οι αρχαίοι έλληνες κρεμούσαν κλωνάρια κυπαρισσιού έξω από τις πόρτες τους μετά από τον θάνατο ενός αγαπημένου προσώπου. Επίσης, στόλιζαν με αυτά τα σώματα των νεκρών τους ή έκαιγαν πάνω σε αυτά τις νεκρικές σωρούς.
Ώς την σημερινή εποχή, συνηθίζεται να φυτεύονται κυπαρίσσια σε νεκροταφεία, ή αλλού σε ένδειξη πένθους. Υπάρχει ακόμα αυτός ο συσχετισμός στην νεοελληνική παράδοση. Στην Δημητσάνα υπάρχει το περίφημο κυπαρίσσι που φύτεψε ο Θ. Κολοκοτρώνης στη μνήμη του αδελφού του, Γιάννου, που σκοτώθηκε στην περιοχή.
Β. Η ερμηνεία
Το όνομα του Απόλλωνα συνδέεται με αρκετούς ομοφυλοφιλικούς μύθους, περισσότερο από κάθε άλλον θεό ή θνητό της μυθολογίας. Φυσικά, ο θεός είχε και αρκετές ερωμένες, όμως θα ασχοληθούμε με αυτές σε εύθετο χρόνο.
Μαρσύας, Λευκάτας, Κυπάρισσος, Υάκινθος, Κάρνος, Βράγχος, Άτυμνος, είναι κάποιοι από τους εραστές του Απόλλωνα. Όλοι τους νεαροί, ανύπαντροι και σεξουαλικά αγνοί.
Το θέμα της αγνότητας και της παρθενίας, 'παίζει' πολύ όταν αναφερόμαστε στα δίδυμα παιδιά του Διός και της Λητούς, Απόλλωνα και Αρτέμιδα. Η μέν Άρτεμις, ήταν αειπάρθενος και προστάτευε τους ανέραστους εφήβους (ο Ιππόλυτος ήταν μεγάλος οπαδός της), ενώ, ο δέ Απόλλων συντρόφευε τους νεαρούς στην πορεία της εξέλιξης του ανδρισμού τους.
Σε πολλά ελληνικά αγγεία που διέσωσαν οι ανασκαφές, φιλοξενούνται συχνότατα και πολύ απροκάλυπτα, αναπαραστάσεις ωρίμων ανδρών οι οποίοι, φανερά διεγερμένοι, προσεγγίζουν ερωτικά μικρότερα αγόρια, προσφέροντάς τους ώς αντίτιμο κάποιο υλικό αγαθό, συνήθως ένα οικόσιτο ζώο. Ο μύθος του Απόλλωνα και του Κυπάρισσου συμφωνεί με αυτό το εθιμοτυπικό του ομοερωτικού φλέρτ: ο θεός κάνει ερωτική πρόταση στον ποθητό του νέο, χαρίζοντάς του ώς δόλωμα ένα ελάφι- ιερό ζώο της αδελφής του, Αρτέμιδος.
Στο τέλος των ομοφυλοφιλικών μύθων, ο νεαρός εραστής πάντα πεθαίνει. Όχι συμπτωματικά, βεβαίως.
Ο θάνατος αυτός είναι πέρα για πέρα συμβολικός: ο τραυματισμένος εραστής δεν κατεβαίνει στον Άδη, το βασίλειο των νεκρών, αντιθέτως, παραμένει ζών στον Άνω Κόσμο, μεταμορφωμένος σε κάποιο φυτό ή ζώο, χάρη στον γενναιόδωρο μέντορά του.
Παρομοίως, ο μαθητευόμενος εραστής, απομακρύνεται κάποια στιγμή από την αγκαλιά του ώριμου εραστή, έχοντας κλείσει ο κύκλος της παιδικότητάς του. Ο ώριμος εραστής θρηνεί, όμως φυλάει μέσα του τις θετικές μνήμες. Ο νεαρός εραστής ξεκινά έναν νέο κύκλο ζωής, σαν άνδρας πλέον, τελείως ξένος σε σχέση με την εφηβική του εμπειρία, αλλοτριωμένος, ''μεταμορφωμένος''.
Οι ομοφυλοφιλικοί μύθοι εξάλλου, εστιάζουν στην διαδικασία μεταμόρφωσης του εφήβου σε άντρα, παρά στο ομοερωτικό πάθος καθεαυτό.
Ο Κυπάρισσος θρηνεί το σκοτωμένο ελάφι.
Ο ήρωας Κυπάρισσος, ήταν το μικρότερο από τα παιδιά του βασιλιά της Χίου, Μινύα.
Έφηβος ακόμα, απέκτησε την εύνοια του θεού Απόλλωνα, ο οποίος του χάρισε για συντροφιά, ένα εξημερωμένο ελάφι. Το ελάφι αυτό, ζούσε αρχικά στις κοιλάδες της Χίου και ήταν αφιερωμένο στις νύμφες των τριγύρω δασών.
Ο Κυπάρισσος δέθηκε πολύ με το κατοικίδιο ελάφι που του χάρισε ο θεός και καθημερινά στόλιζε τα κέρατά του με λουλούδια για να το βγάλει βόλτα στο δάσος. Συχνά, διέσχιζε την κοιλάδα της Καρταίας καβάλα στην ράχη του.
Μια καλοκαιρινή μέρα όμως, που ο Κυπάρισσος είχε βγεί για κυνήγι στο δάσος, το ελάφι ζαλισμένο από την ζέστη τρύπωσε για να κοιμηθεί σε κάτι χαμόκλαδα και χάθηκε από τα μάτια του αφέντη του. Ο νεαρός κυνηγός, χωρίς να αντιληφθεί οτι επρόκειτο για το αγαπημένο του ελάφι, ύψωσε το κοντάρι του και σημάδεψε το θήραμά του. Όταν πλησίασε το τραυματισμένο ζώο και το αναγνώρισε, ξέσπασε σε κλάμματα και αγκαλιάζοντάς το, αποφάσισε να πεθάνει κι αυτός μαζί με το ελάφι.
Ο Απόλλωνας μάταια προσπάθησε να μεταπείσει τον αγαπημένο του Κυπάρισσο, αλλά εκείνος απαρηγόρητος ήθελε να δώσει τέλος στη ζωή του. Ο θεός λυπήθηκε τον πονεμένο νέο και αποφάσισε να τον ανακουφίσει από την δυστυχία του. Τον μεταμόρφωσε λοιπόν σε κυπαρίσσι, από το οποίο αιώνια θα βγαίνουν τα πένθιμα δάκρυα σαν σταγόνες. Η σουβλερή μύτη του κυπαρισσιού που καρφωνόταν στον ουρανό, θα θύμιζε το κοντάρι με το οποίο πέθανε το ιερό ελάφι.
Το κυπαρίσσι έγινε έκτοτε σύμβολο πένθους. Οι αρχαίοι έλληνες κρεμούσαν κλωνάρια κυπαρισσιού έξω από τις πόρτες τους μετά από τον θάνατο ενός αγαπημένου προσώπου. Επίσης, στόλιζαν με αυτά τα σώματα των νεκρών τους ή έκαιγαν πάνω σε αυτά τις νεκρικές σωρούς.
Ώς την σημερινή εποχή, συνηθίζεται να φυτεύονται κυπαρίσσια σε νεκροταφεία, ή αλλού σε ένδειξη πένθους. Υπάρχει ακόμα αυτός ο συσχετισμός στην νεοελληνική παράδοση. Στην Δημητσάνα υπάρχει το περίφημο κυπαρίσσι που φύτεψε ο Θ. Κολοκοτρώνης στη μνήμη του αδελφού του, Γιάννου, που σκοτώθηκε στην περιοχή.
Β. Η ερμηνεία
Το όνομα του Απόλλωνα συνδέεται με αρκετούς ομοφυλοφιλικούς μύθους, περισσότερο από κάθε άλλον θεό ή θνητό της μυθολογίας. Φυσικά, ο θεός είχε και αρκετές ερωμένες, όμως θα ασχοληθούμε με αυτές σε εύθετο χρόνο.
Μαρσύας, Λευκάτας, Κυπάρισσος, Υάκινθος, Κάρνος, Βράγχος, Άτυμνος, είναι κάποιοι από τους εραστές του Απόλλωνα. Όλοι τους νεαροί, ανύπαντροι και σεξουαλικά αγνοί.
Το θέμα της αγνότητας και της παρθενίας, 'παίζει' πολύ όταν αναφερόμαστε στα δίδυμα παιδιά του Διός και της Λητούς, Απόλλωνα και Αρτέμιδα. Η μέν Άρτεμις, ήταν αειπάρθενος και προστάτευε τους ανέραστους εφήβους (ο Ιππόλυτος ήταν μεγάλος οπαδός της), ενώ, ο δέ Απόλλων συντρόφευε τους νεαρούς στην πορεία της εξέλιξης του ανδρισμού τους.
Σε πολλά ελληνικά αγγεία που διέσωσαν οι ανασκαφές, φιλοξενούνται συχνότατα και πολύ απροκάλυπτα, αναπαραστάσεις ωρίμων ανδρών οι οποίοι, φανερά διεγερμένοι, προσεγγίζουν ερωτικά μικρότερα αγόρια, προσφέροντάς τους ώς αντίτιμο κάποιο υλικό αγαθό, συνήθως ένα οικόσιτο ζώο. Ο μύθος του Απόλλωνα και του Κυπάρισσου συμφωνεί με αυτό το εθιμοτυπικό του ομοερωτικού φλέρτ: ο θεός κάνει ερωτική πρόταση στον ποθητό του νέο, χαρίζοντάς του ώς δόλωμα ένα ελάφι- ιερό ζώο της αδελφής του, Αρτέμιδος.
Στο τέλος των ομοφυλοφιλικών μύθων, ο νεαρός εραστής πάντα πεθαίνει. Όχι συμπτωματικά, βεβαίως.
Ο θάνατος αυτός είναι πέρα για πέρα συμβολικός: ο τραυματισμένος εραστής δεν κατεβαίνει στον Άδη, το βασίλειο των νεκρών, αντιθέτως, παραμένει ζών στον Άνω Κόσμο, μεταμορφωμένος σε κάποιο φυτό ή ζώο, χάρη στον γενναιόδωρο μέντορά του.
Παρομοίως, ο μαθητευόμενος εραστής, απομακρύνεται κάποια στιγμή από την αγκαλιά του ώριμου εραστή, έχοντας κλείσει ο κύκλος της παιδικότητάς του. Ο ώριμος εραστής θρηνεί, όμως φυλάει μέσα του τις θετικές μνήμες. Ο νεαρός εραστής ξεκινά έναν νέο κύκλο ζωής, σαν άνδρας πλέον, τελείως ξένος σε σχέση με την εφηβική του εμπειρία, αλλοτριωμένος, ''μεταμορφωμένος''.
Οι ομοφυλοφιλικοί μύθοι εξάλλου, εστιάζουν στην διαδικασία μεταμόρφωσης του εφήβου σε άντρα, παρά στο ομοερωτικό πάθος καθεαυτό.
Ο Κυπάρισσος θρηνεί το σκοτωμένο ελάφι.
